سفارتخانه ییلاقی انگلستان در شمال تهران قرار دارد. باغی ۲ هکتاری که در زمان «ناصرالدین شاه» در پی «جنگ هرات» به دولت انگلستان واگذار شده بود. تا پیش از این، دولت انگلستان دارای مکان کوچکی در حوالی دروازه "حضرت عبدالعظیم حسنی" بوده، اما در سال ۱۲۸۶ (هـ.ق) سفارت انگلیس به شمالی ترین نقطه تهران آن زمان (خیابان فردوسی) منتقل می شود و این کشور، زمینی به مساحت ۱۵ جریب را به عنوان سفارت در اختیار می گیرد که امروزه نیز محل اصلی سفارت دولت انگلیس در ایران است.
قبل از انتقال تشکیلات سفارت دولت انگلیس در سال ۱۲۷۸ (هـ.ق) به محل جدید، ناصرالدین شاه قاجار طی نامه ای به سفارت انگلستان حق انتفاع از «باغ قلهک» را که قبلاً انگلیس ها تابستان ها آن را اجاره می کردند به آنان (سر جان کمپل) واگذار می کند. دور بودن این باغ از نقاط درگیری و مرکزی تهران، طی سال های جنگ اول و دوم جهانی باعث شد تا بخشی از اتباع کشور انگلستان و خانواده های رجال سیاسی اروپایی و حتی آوارگان لهستانی در این باغ سکنی گزینند.
این باغ و خیابان های اطراف آن که زمانی مأمن امن مشروطه خواهان بود، به مرور زمان جزئی از خاک انگلستان و محله ای برای انگلیسی های تهران شد. قوانین این منطقه با سایر مناطق تهران متفاوت بود و کدخدای آن را انگلیسی ها تعیین می کردند. دولت حق دخالت در امور منطقه و حتی تاسیس شهربانی را نداشت. زمین های این منطقه تا شعاع چند کیلومتری سفارت با اجازه نیروهای انگلیسی خرید و فروش می شد و مردم عادی حق عبور و مرور به این منطقه را نداشتند. این محله کوچک خود مختار، همانند شهرهای انگلیسی، تمامی اجزای شهر از جمله گورستان اختصاصی را مجزا داشت.
قبرستان قلهک که به «گورستان دولت» معروف است، در بخش جنوبی باغ قرار گرفته است که در آن بسیاری از مقامات معروف سیاسی و غیر سیاسی انگلیسی که در آن سال ها، چه سال های اشغال و چه پس از آن در ایران کشته شده اند، مدفون شده اند. بیشتر قبور متعلق به سربازان دولت روس و اتباع مستعمرات بریتانیایی است که حین اشغال تهران بر اثر بیماری هایی مانند مالاریا و تیفوس جان سپرده اند، یا در نزاع با مردم عادی یا نیروهای متحدین کشته شده اند. اما تعدادی از اجساد، از مناطق دور به ویژه مناطق مرزی ایران در جنوب به این قبرستان آورده شده اند، همانند کشته شدگان انگلیس تبار در نبرد با نیروهای عثمانی طی جنگ اول جهانی.
البته تعدادی از سربازان نیروی دریایی انگلیس و ملوانان کشتی های تجاری این کشور که در کرانه های ایرانی آب های خلیج فارس یا دریای عمان بدرود حیات گفته اند، در گورستان های مخصوص انگلیسی ها در جزیره «قشم»، جزیره «خارک»، «ابوموسی» و «بوشهر» دفن شده بودند که بعدها به تهران انتقال یافتند.
هزینه سنگین دفن و انتقال مردگان به کشورشان در آن زمان، عدم اجازه دولت ایران برای مومیایی کردن جسدها، دوری راه، تعداد کم کشتی و بنادر دریایی، کمبود امکانات بهداشتی برای حفظ اجساد و احتمال شیوع بیماری های واگیردار سبب شد که سفیران وقت انگلستان طی جنگ های اول و دوم جهانی اجازه دهند تا اجساد کشته شدگان غیر ایرانی از اتباع دول غربی در خاک سفارت انگلستان به جای گورستان ارامنه تهران در محل گورستان خصوصی باغ قلهک دفن شوند. در مجموع، ۵۶۳ قبر در گورستان وجود دارد که چندین قبر آن جالب توجه است، مانند قبری که متعلق به «خواهر ماری»، پرستار روسی و قبر ديگری كه متعلق نوزاد دو روزه یکی از سربازان است.
البته بیشتر قبور متعلق به نیروهای متفقین است. سربازان مدفون در این قبرستان شامل نیروهای پیاده نظام انگلیسی و هندی، نیروی دریایی، نیروی هوایی، نیروهای نظامی «استرالیا» و «نیوزلند»، نیروی دریایی «هندوستان»، کارمندان خطوط تلگرام هند و اروپا، نیروی سلطنتی دریایی و تاجران دریایی است.
طی عملیات های نظامی دولت انگلستان در خاورمیانه، طی جنگ اول و دوم جهانی، حدود ۴۵۰۰ افسر و سرباز بریتانیایی کشته شده اند که ۳۵۸۲ تن از آنان که جسد آن ها شناسایی نشده یا مفقود الاثر بوده اند، با عنوان سربازان بریتانیایی و هندوستانی در دیوارهای بلندی در میان «قبرستان قلهک» نامشان یاد شده است.
با پایان یافتن همه تخاصمات، بعد از گذشت سال ها، هر سال ۱۲ نوامبر طی مراسمی همزمان با سایر کشورها در «باغ قلهک»، سفرای کشورهای مختلف در گورستان حضور می یابند و با گذاشتن دسته گلی از شقایق که یادبود جنگ اول جهانی است، یاد و خاطره این کشته شدگان را گرامی می دارند.
البته طی چند سال اخیر با توجه به درگیری هایی مبنی بر باز پس گیری «باغ قلهک» که قبرستان نیز بخشی از آن است، درب این قبرستان بسته شده و تنها برای مراسم خاص سفارت و بر روی مهمانان دولت انگلستان باز می شود.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر